Zegswijzen in de streektaal

Akkoord van Putte, [la blase veur de troep].      Okay, we zijn het eens.
Afrikaantjies passe nie in ’n ruiker.                     Niet in een bepaald gezelschap passen.
Aan den geeuwhonger legge.                            Zeer arm zijn.

An den leste tiet legge.                                       Het overschotje toebedeeld krijgen.
’t Is een anjer zei de boer (maar ’t was een …) Het is een ander of het is iets anders.
(anjer” is ook ander zoals als „rooje” = rode).
As de dage lenge zalle de nachte strenge.       De „echte vorst” komt na nieuwjaar.

As ‘ie de koe verkocht heb …,                            Na verkoop is …,
[ben ‘ie oek den oer (uier) kwijt].                        [ook het inkomen/nut weg].

As ‘ie eenmaal over den domp ben …              Als men over de helft is …
[is ’t gauw gebeurd].                                          [valt de rest wel mee].
As’ ie één boer in z’n klompe pist …,                 Als je één boer beduvelt …,
[hebbe d’r 50 natte pote].                                   [verlies je het vertrouwen van 50 boeren].

As ’n bok op de haverkist zitte ….                      Iets scherp in de gaten houden.
As’t hooi het paard volgt [wil t’ gegêten worre]. Voor meisje dat een jongen „naloopt”.

As ’t nie kin zo as ’t mot …,                               Als de goede oplossing niet lukt …,
[dan mot ’t maer zo as ’t ken].                           [dan maar de best haalbare].

Belust weze (van zwangere vrouwen).            Trek in iets ongebruikelijks hebben.
Bezije z’n broek lope.                                        Na armoede, kleine rijkdom groot tonen.
Bezije zitten,                                                      Er naast zitten, het mis hebben.

Bik op iets weze.                                               Ergens tuk op zijn

’n Boer en z’n zog (zeug) hebbe nooit genog. Gezegd van een onverzadigbaar iemand. De boer opgaen                                                      Langs velen gaan om te overtuigen.
Boompie [ver]wissele.                                       Overspel plegen door een vrouw.
’t Boompie bij ’t kerkie late.                                In de discussie er niet van alles bij halen.

De bouw binne drinke                                       Een borrel drinken als het hooi binnen is.
’t Breed uit de broek late hange.                       Protserig laten merken geld te hebben.
Broekschijt & groospraat zijn niemands maat. Lafheid & opschepperij roepen afkeer op.
Bulleke van ’t geld                                              Heel rijk zijn. In het geld zwemmen.

D’r benne ommers werkpaarde en rijpaarde.   Rijken hebben het nu eenmaal beter.
D’r mankeert geen feugie an.                            Dat is puntgaaf, er zit geen krasje op.
D’r uitzien as ’n griendduvel.                             Er heel erg smerig uitzien.
D’r veur schobberdebonk bijlope.                      Er als een schooier bij lopen.

D’r wor gestole as de nete.                               Er wordt heel veel gestolen.
Da’s git in ’t goud.                                              Dat is mooi, sierlijk, contrastrijk.
Da’s uit de tied dat ’n koei Bart hiet.                  Dat is leuke, maar ouderwetse, onzin.
Da’s vlees van ’n dooie koe.                              Dat spreekt voor zichzelf, geen nieuws.

Daarvan ga ‘ie achteruit lope.                            Terugdeinzen [voor hete spijs, sterke
                                                                           drank, straffe kof­fie, enz.].
Dat staat as ’n boer op z’n klompe.                   Ergens heel zeker van zijn.
De deur op ’n harrechie zette.                           De deur op een kiertje vastzetten.

De een prik ie met ’n spelt …,                            De een is overgevoelig …,
[de ander met ’n hooivork].                                [de ander heeft een bord voor zijn kop].
De haak op de hoorn leggen.                            De hoorn op de hoorn leggen.
De hand houwen an iemand.                            Contact houden, niet in de steek laten.

De hooiberg op den knuppel zette.                   Hoog gespannen verwachtingen hebben
                                                                          (m.b.t. oogst, opbrengst, winst).
De hort opgaan.                                                De „bloemetjes” gaan buiten zetten.
De riebel ergens van krijge.                              Ergens de zenuwen van krijgen.
De rit in z’n kont hebbe.                                    Veel opstap gaan, geen rust hebben.

De verzenen tegen de prikkels slaan.              Vruchteloos, maar schadelijk, verzetten.
De wereld veur kemijnekaas anzien.               Stevig aangeschoten of erg in de war zijn.
Den eige broek ophouwe.                                Voor jezelf zorgen, op eigen benen staan.

Den muizentand is goud veur ’t land.              Na een ramp is alles goed/beter verzorgd.
Deur ’t bit gaan/vliege.                                     Van angst of woede door het lint gaan.
Die eet zonder zurg uit z’n eige kurf.               Die heeft zijn schaapjes op het droge.
Die klok gaat op Dordt.                                    Die klok loopt niet gelijk.
Die zel nie in ’n mandjie melluke.                    Die gaat heel bedachtzaam te werk.
Dijken of wijken.                                               Meedoen en/of meebetalen of vertrekken.

Draaie as ’n kip [die d’r ei niet kwijt ken].         Niet duidelijk durven zeggen wat je wilt.
Drie slage in de rondte schelde/schrikke.        Hevig [drievoudig] schrikken/schelden.  Driemaal is scheepsrecht                                Na drie keer, is het [voor-]recht verspeeld [scheepsrecht = schepenrecht].                       en volgt de straf.
’n Duichie na geve.                                           Een extra hapje of slokje toegeven.
Dun of door een doekie.                                   Niet zeuren er is geen keus.

’t Eet geen brood.                                             Het heeft geen haast. (Aanhouden of
                                                                         bewaren kost niets extra).
Één toetmem weze.                                         Het is allemaal hetzelfde.
’t Van eiere make.                                            Knoeien, er niets van terecht brengen.
’n End op scheut weze.                                    Goed op dreef zijn.
’n Endjie gunnekant dut op.                              Ontwijkend, niet willen zeggen waarheen.
Ergens een houtje van kenne.                          Iets heel goed kunnen.
Ergens met natuur naar kijke.                           Ademloos, vol verwondering kijken.

Etter en bloed zwete.                                        Alles inzetten om onheil af te wenden.
Ezels drage de haver [die de paarde ete].        Baas leeft rijk van ’t werk van de knecht.
‘k Ga m’n bloke thuisbringe                              ‘k Ga naar huis. (klompen thuis brengen).
Gaan as de touwslager.                                    Er langzaam op achteruit gaan.
Geen hartevlees eten.                                      Geen ander uitputten voor eigen weelde.
Geen cent te makke hebbe.                              Platzak, arm zijn.

’t Goed gaat naar ’t naaste bloed [aasrecht].    Bezit/erfenis in de familie houden.
Grôôs staan op iemand.                                    Iemand graag mogen.
De haak op de hoorn legge                               De hoorn op de haak leggen.
Hai is hier geknipt en gebroeid                          Hij is hier geboren en getogen.
Het eens kenne prate.                                       Met elkaar kunnen opschieten.
Hij/Ze leg veur z’n/heur leste anker                   Hij/zij is zeer ernstig ziek.

Hij la ’t gauw op z’n hiele zakke.                        Hij is bangelijk, verliest (snel) de moed.
Hij moet deur de dirrekedons.                            Hij moet zichzelf overwinnen
                                                                           [om iets aan te nemen].
Hij/zij is m’n kleur nie.                                        Hij./zij zal nooit mijn vriend[in] worden.
Hij zel z’n slaapmutsie daar wel op krijge          Hij zal daar zijn tijd wel uitdienen.
Hoe dichter bij Dordt, hoe rotter ’t wordt.           Niet alles wat je ver haalt is lekker.

’n Hoekie kuiere                                                 Een ommetje maken, wandelen.
Hooie moei ‘ie as de zon schijnt.                        Men moet het juiste moment benutten.
Husse met je neus d’r tusse                               Dat is iets wat jou niets aangaat.
Hutje an mutje staan.                                          Dicht op elkaar staan.
Hutje bij mutje legge.                                          Botje bij botje leggen.
Iemand ’n praam op z’n bek zette.                      Iemand de mond snoeren.

Iemand de dampe andoen.                                 Iemand bang, benauwd maken.
Iemand de pin op de neus zette.                        Iemand krachtig waarschuwen en onder
                                                                            de duim houden.
Iemand de strot afbijte.                                       Iemand erg jalours maken.
Iemand in de veiling houe.                                  Iemand in de gaten houden.
Iemand in de veiling neme.                                 Iemand misleiden.

Iemand in de greup trappe.                                 Iemand met minachting behandelen.
Iemand mankerende weze.                                 Iemand missen (omdat hij ziek is).
Iemand op z’n falie geve.                                    Iemand de mantel uitvegen.
Iemand op ’t hakblok leggen.                              Iemand klemzetten en de les lezen.
Iemand te kôôt staan.                                         Grote mond geven aan een meerdere.
Iets kwijt wille weze.                                            Iets niet met zekerheid kunnen zeggen.

Iets over de muur zette.                                      Iets weggooien.
In de achterkamer weze.                                     In gedachten verzonken zijn.
In de glee leggen.                                                In de ‘aanloop’ liggen.
(glee: uitgesleten spoor, schaatsroute).
In de hangmat weze.                                          Een beetje ziek zijn.
In de permentasie komme.                                 In de gunst komen.

In de uring staan.                                               Op afkalven staan,
(uren is het zwellen van de uier [uur = uier]).

In de war zitten.                                                  In sterke mate ongerust zijn.
In de war wezen                                                 Zich vergissen, zaken door elkaar halen.

In ’n hurrie van tijd.                                             Heel snel.
In ’n smik van tijd.                                               In een mum van tijd.

Je hang nie van ’n vreemde af.                          Zelfstandig zijn. Baas in eigen huis zijn.
Jongens van de gestampte pot.                         Gewone mensen zonder poeha.
Juut, juut, balle in je zak.                                    Dubbelzinnige treiter kreet tegen politie.
Je ken wel gaan me’ je zije sokke/kouse.           Stop maar, je krijgt je zin toch niet.
Je kijkt een mens wel op z’n kop …,                   Welstand is vaak niet op het gezicht af
(maar niet in z’n krop)                                         te lezen.

Kieze of kabele [kabelen = kavelen].                  Niet zeuren, het een of het ander.
’n Kleur as ’n vuil hemd hebbe.                           Een grauwe gelaatskleur hebben.
Koekoek eene dreun weze.                                Iemand die steeds in herhaling vervalt.
Kom as den drommel                                         Kom meteen.
Kruimelties is oek brôôd.                                   Ook kleine beetjes moet men waarderen.
Langs dijke en wêge gaan.                                Beroddeld worden.

Lamenadig weze.                                               Niet fit zijn.
Lee en wee weze.                                              Van twijfel/zenuwen slap en wee zijn.
’t Lillechie krijge.                                                 Onwel zijn van honger, warmte of dorst.
Meer as rechtuit gaan.                                       Voornaamheid nastreven.
Mekaar de bast afhalen.                                    Over en weer roddelen.
Met de muziek mee weze.                                 Niet weten waarheen iemand is.

Met iemand keut an weze.                                 Dik bevriend zijn.
Met treil en zeil.                                                  Met alles erop en eraan.
’n Naam opgrijpe.                                              Een kind niet vernoemende naam geven.
Naar hogere sferen gaan.                                 Naar bed gaan. met vertrouwde partner.
Naar koessie de mier gaan.                              Naar bed zonder vertrouwde partner.
Na veul mikken en mezen.                                Na veel wikken en wegen.

Om de me hier en de gunter niet.                     Om den drommel niet.
Om krôsies gaan.                                              Dood gaan.
Onder de geboden zijn.                                    In ondertrouw zijn. 
Onweder in ‘t dorre hout brengt ‘n …                Onweer aan het einde van de winter …
(voorjaar nat en koud).                                     (brengt een voorjaar nat en koud).
Op de beddeplank af.                                       Kind 9 maanden na huwelijk geboren.

Op den bek rije.                                                Over de tong gaan, veel besproken zijn.
Op den schobberdebonk gaan/lope.                Klaplopen. 
Op den derde bril gezet worre.                         Achtergesteld worden.
Op den rotsen zaaie.                                        Vergeefse moeite doen.
Op scheut weze.                                               Al aardig opschieten.
Op z’n laaitafel geve.                                        Een pak slaag geven.

Op ‘ie bast krijge.                                              Een pak slaag krijgen.
Op ‘ie klompe d’r door gaan.                            Grof te werk gaan.
Niet fijngevoelig zijn.
Op ‘ie laai krijge.                                               Op je falie krijge.
Op ‘ie platte kont zitte.                                      Op de grond zitten.
Op ’t groot huisie wille poepe.                           Zeer hoogmoedig zijn.
Opoe [op visite] hebbe. Ze heb opoe.              Ongesteld zijn. Ze is ongesteld.
t Is geen pruimpie waard.                                 Het is waardeloos [van een idee of ding].

Pinken & dominees rije mot den boer vermije. Beiden leveren niets op.
Iemand ’n Poepie late ruike.                             Iemand overklassen, overtroeven.
Rauw en ongeschore weze.                             Recht voor z’n raap zijn.
’t Ree houwe met iemand.                               Goede verhouding met iemand houden.
Regen voor achte daer ken ie op wachte.        Ochtendregen houdt vaak niet lang aan.
’t Regent stront van de dijk.                              Het regent verschrikkelijk hard.

Soep is nooit zo heet as bij ’t opscheppen.      Roddel/nieuws baart eerst veel opzien,
                                                                         later blijkt het wel mee te vallen.
’n Snee in z’n neus hebbe.                               Een kater hebben (of dronken zijn).
Sneeuw op hal, ‘t dooit overal.                         Sneeuw op bevroren grond brengt dooi.
 Sneeuwgie op ‘t slik, komt vorsie, dun of dik.  Als bij er zacht en vochtig weer sneeuw
                                                                          valt dan komt er vorst.

Staan te lillepôte.                                              Op de benen staan trillen (bijv. schrik).
’n Stem om cokes mee te kloppe.                     Rauwe hese stem.
Strenge here regere nie lang.                           Strenge vorst duurt niet lang.
’n Tak van ’n beroerte krijge.                             Lichte hersenbloeding.
Te praat komme.                                               Ter sprake komen.
Te veld gaan.                                                    Op weg gaan [zelden naar een veld].

Teer op verf, hout bederf.                                 Geverfd hout nooit met teer besmeuren.
’n Te grôte broek antrekke.                               Meer pretenties dan kunde bezitten.
Traag of graag.                                                 Graag of niet.
Uit de tijd weze.                                                 Overleden zijn.
’t Val nie mee bij Luytens.                                 Zwaar werk moeten verzetten.
Van achtere bekeke.                                         Naderhand gezien.

Van achtere kijk ‘ie ’n koei in d’r kont.               Achteraf is het gemakkelijk praten.
Van ’t houtjie weze.                                          Rooms katholiek zijn (houtje = kruis).
Van veul geve is ’te gait dôôd gegaan             Wie (te) veel weggeeft komt zelf tekort. Verf op teer, goeie smeer.                               Geteerd hout mag wel geverfd worden.
’n Verke leert na z’n dood.                               Tijdens het slachten wordt het varken
[’n zinnig mens dagelijks].                                geleerd [het hangt aan een ladder].

Vet as ’n leier [of ’n Maleier].                            Stomdronken.
Vieze varkes worre nie vet.                              Men moet niet al te kieskeurig zijn.
Voel ’s achter m’n kieze.                                  Kom nou, denk je dat ik gek ben?
Voor gââs gaan.                                              Gepakt worden, voor de bijl gaan.
Waals is Vaals (Waals = vaal/onduidelijk).      Spreek je moers taal. Zeg wat je bedoelt.
Waar de koeie graze pakke de honde haze.   Dubbel nuttig. Eene hand wast de andere.

Wals is vals (Waals is gemeen).                      Spreek je moers taal. Zeg wat je bedoelt.
’t Mot eerst warre om te reeë.                          Na moei­lijkheden komt er orde op zaken.
Wie het water deert, die het water keert.         Men moet meedoen in het eigenbelang.
‘s Winters ken die goed maaien en                 Een opschepper die pocht op kunde als
‘s zomers goed schaetse                                ze niet getoetst kan worden.
Z
ai is zo maeger as ‘n hort                              Zij is broodmager.

Z’n eige bij de bok/geit late zette.                    Zich te grazen laten nemen.
Z’n gêêsie zien kruipe.                                     Angst hebben voor iets.
Z’n melluk op trekke.                                       Zijn belofte of afspraak niet na komen.
Z’n mondjie ergens op make.                          Uiten dat men zich ergens op verheugt.
Ze draagt d’r lekkers hoog.                              Vrouw met mooie [lange] benen.
Ze heb heel wat in d’r pels.                             Gezegd van een mooi gevormde vrouw.

Ze heb geen luizen in d’r pels.                        Gezegd van een zwangere vrouw.
Ze heb al d’r lekkers bij de hand.                     Kleinere aantrekkelijke vrouw.
Ze hebbe me bij de beer genome.                   Ze hebben me te pakken gehad.
Zich de velle lope/werke.                                 Zich over de kop lopen/werken.
Zich erges een tuur an kijke.                            Naar iets boeiends kijken.
Zich ôver de kôôt wereke.                                Zich een ongeluk werken.

Zijn krôôt erges op uitdouwe.                           Een grote inzet maar zonder waardering.
Zo arm als de rucht weze.                                Zeer arm zijn.
Zo brutaal as ’t houtjie [van de galg].                Brutale snotneus.
Zo dik as ’n karn weze.                                     Een buik als een karnton hebben.
Zo gaar als dauw.                                             Heel moe of heel gammel zijn.
Zo geil as ’n bos uie weze.                               Erg bronstig zijn.

Zo glad as ’n bos palinge.                                Gezegd van een glad ongrijpbaar mens.
Zo glad as ’n glissie.                                         Spiegelglad.
Zo grôôs as ’n bezem.                                       Heel trots en blij.
Zo hard as ’t vege ken.                                      Als een speer. Zo snel mogelijk.
Zo taai as geel haar weze.                                Zeer taai; vasthoudend zijn.
Zo vet as bagger [of modder] weze.                  Heel erg dik / vet zijn.

Zo vet as ’n padde worde.                                 Door veel eten / drinken heel dik worden.
’t Zo zat as gespoge spek weze.                       Ergens grondig genoeg van hebben.